1. Co to jest promieniotwórczość?
Promieniotwórczość – to zjawisko samorzutnego rozpadu jąder połączone z emisją cząstek alfa (α), cząstek beta (β) oraz promieniowania gamma (γ).
Promieniowanie dzielimy na dwie grupy: jonizujące i niejonizujące. Promieniowanie niejonizujące jest wykorzystywane w życiu codziennym, np. w postaci promieniowania radiowego, mikrofalowego, fal podczerwonych, czy też światła. Promieniowanie jonizujące dzielimy na:
· Alfa (α) - prowadzi do choroby popromiennej
· Beta (β) - może powodować poparzenia skóry
· Gamma (γ) - powoduje zmiany w strukturze chromosomów i DNA; nowotwory skóry i kości; może powodować białaczką
Rysunek 1 Znak ostrzegający przed substancjami promieniotwórczymi
Rysunek 2 Dodatkowy znak ostrzegawczy wprowadzony w 2007 r.
2. Źródła promieniowania
Źródła promieniowania jonizującego:
· aparaty rentgenowskie
· sprzęt medyczny
· urządzenia kontrolne
· urządzenia stosowane w przemyśle chemicznym, spożywczym, w górnictwie, w badaniach archeologicznych i kryminalistycznych
· substancje stosowane w wojsku, energetyce, medycynie
Źródła promieniotwórcze:
· zamknięte – odporne na działanie czynników zewnętrznych, stosowane w przemyśle
· otwarte – umożliwiające stosowanie promieniowania w celach leczniczych, w medycynie
Podział źródeł promieniowania jądrowego
Naturalne:
· promieniowanie kosmiczne
· pierwiastki promieniotwórcze
· surowce naturalne
· skorupa ziemska
Sztuczne:
· elektrownie jądrowe
· materiały wtórne
· sprzęty medyczne i przemysłowe
· awarie przemysłowe
· katastrofy komunikacyjne
· kineskopy
· monitory
· izotopy promieniotwórcze
3. Sposoby ogłaszanie i odwołanie alarmu o skażeniach promieniotwórczych
OGŁASZANIE:
Uwaga!
osoby znajdujące się na terenie ……………, około godziny …………. min………….. może nastąpić skażenie………….. (rodzaj skażenia) w kierunku……….. (podać kierunek).
Jeżeli zagrożenie już występuje lub ma wystąpić w czasie nie dłuższym niż 30 minut ogłaszany jest alarm o skażeniu promieniotwórczym. Może zostać ogłoszony na kilka sposobów:
· za pomocą syren: dźwięk trwający 10 sekund, powtarzany przez 3 minuty, z przerwami miedzy dźwiękami ok. 25 - 30 sekund
· sekwencja krótkich sygnałów, nadawanych w stosunku 1:1 z krótkimi przerwami, nadawane przez pojazdy
· za pomocą wizualnego symbolu alarmowego, którym jest czarny trójkąt:
· za pomocą mediów (rozgłośni radiowych, ośrodków TVP, telewizji kablowej, satelitarnej i komercyjnej) – trzykrotnie powtarzany komunikat:
Uwaga! uwaga!
ogłaszam alarm o skażeniach …………. (rodzaj skażenia) dla………. (rejon).
Następnie podawane są instrukcje postępowania dla ludności cywilnej.
ODWOŁANIE:
· Za pomocą syren: dźwięk ciągły trwający 3 minuty
· Za pomocą mediów trzykrotnie powtarzany komunikat:
Uwaga! uwaga!
odwołuję alarm o skażeniach …………. (rodzaj skażenia)
dla………. (rejon).
NUMERY ALARMOWE:
· 997 - policja
· 998 - straż pożarna
· 999 - pogotowie
· 112 - numer alarmowy dla telefonów komórkowych
· Numery do Centrum Zarządzania Kryzysowego w Warszawie - 443 11 20/443 11 21
4. Jak postępować po ogłoszeniu alarmu o skażeniu promieniotwórczym?
1. Przerwać pracę i natychmiast udać się do pomieszczeń ochronnych (np. schronów).
2. Chronić drogi oddechowe maskami gazowymi lub innymi środkami ochronnymi .
3. Zatrzymywać pojazdy w taki sposób aby nie tarasowały przejazdu.
4. Przebywając w schronach siedzieć oraz unikać zbędnych ruchów.
5. W przypadku braku schronu w pobliżu należy położyć się na ziemi w zagłębieniach terenu lub za innymi osłonami.
6. Po ogłoszeniu alarmu należy starać się wyjść ze strefy skażonej jeżeli znajdujemy się w jej obrzeżach, kierując się pod wiatr.
5. Jak postępować po napromieniowaniu?
1. Zdjąć napromieniowane ubranie – cząstki promieniotwórcze mogą przeniknąć przez tkaninę, ponadto chodzenie w napromieniowanym ubraniu stwarza zagrożenia dla innych.
2. Wziąć prysznic nieskażoną wodą – najlepszy sposób na oczyszczenie ciała z opadów radioaktywnych.
3. Przyjmować jodek potasu i jodan potasu – pomagają ochronić przed szybką absorpcją przez organizm promieniowania.
4. Zauważać wyraźne oznaki napromieniowania – miejscowe poparzenia skóry, brak apetytu, biegunka, osłabienie, wymioty (w wypadku większego napromieniowania omdlenia, krwawienie z nosa i dziąseł, wypadanie włosów, uszkodzenie mózgu, krwotoki).
5. Jak najdłużej pozostawać w schronie – co najmniej przez kilka dni, najlepiej przez miesiąc. W tym czasie promieniowanie spada do ~0,25 RnG(Rentgen na godzinę) co pozwala na stałe przebywanie na zewnątrz.
6. Skorzystać z pomocy lekarskiej – poddać się zabiegom sanitarnym w razie najmniejszych podejrzeń o skażeniu.
6. Zabezpieczenia, zabiegi sanitarne i specjalne
Zabezpieczanie żywności i wody
Żywność i wodę, trzeba chronić przed promieniowaniem tak samo jak siebie. Spożycie skażonego pokarmu może spowodować wtórne skażenie organizmu. Dlatego w trakcie produkcji i przy przechowywaniu żywności, należy na nią zwrócić szczególną uwagę.
· Musimy dbać o czystość pomieszczeń, w których znajduje się żywność.
· Materiał, z którego wykonano opakowanie, powinien być odporny na czynniki zewnętrzne, a żywność powinna być opakowana hermetycznie
· Należy zwrócić uwagę na transport, aby w jego trakcie nie doszło do skażenia
· Nie należy spożywać żywności, która miała bezpośredni kontakt z czynnikiem skażenia
· Wszelkie źródła wody tj. pompy, studnie, powinny być odizolowane od czynnika skażenia. W tym celu studnie najlepiej obudować drewnianą konstrukcją okrytą materiałem nieprzemakalnym. Pompy ogrodowe najlepiej okryć folią w ten sposób, aby nie zerwał ich żaden wiatr, a teren w promieniu ok. dwóch metrów od źródeł zaleca się uformować w taki sposób, aby woda pochodząca z opadów nie dostawała się do nich.
Zabiegi sanitarne i specjalne
Zabiegi sanitarne to zbiór czynności których celem jest usunięcie z powierzchni ciała substancji, które zagrażają lub mogą zagrażać zdrowiu lub życiu człowieka. Możemy je podzielić na dwa rodzaje.
Częściowe zabiegi sanitarne:
· polegają one na usunięciu substancji szkodliwych z odsłoniętej powierzchni ciała (twarz, dłonie, a także wypłukanie jamy ustnej).
Całkowite zabiegi sanitarne:
· ich idea polega na całkowitym umyciu ciała, np. podczas kąpieli,
· wykonuje się je w specjalnie do tego przygotowanych punktach.
Zabiegi specjalne polegają na tym samym co zabiegi sanitarne, z tą różnicą, że wykonuje się je na przedmiotach, z którymi ludzie mają bliski kontakt (np. samochód, budynki, ubrania)
Częściowe zabiegi specjalne:
· wykonuje się je natychmiast po skażeniu przy użyciu specjalnych pakietów odkażających, w tym wody i tamponów. Na początku zawsze odkażane są ubrania.
Całkowite zabiegi specjalne:
· polegają na całkowitym usunięciu czynników promieniotwórczych z przedmiotów codziennego użytku.
Zabiegi całkowite (specjalne i sanitarne) wykonuje się w specjalnie do tego przygotowanych miejscach, a wykonywane są przez specjalnie do tego wyszkolone jednostki przy pomocy specjalnych środków.
7. Metody wykrywania promieniowania
· Chemiczną - polega na zmianie zabarwienia określonych substancji chemicznych dzięki wpływowi promieniowania.
· Fotograficzną -zaczernienie kliszy fotograficznej.
· Luminescencyjną (zwaną też jako scyntylacyjna) - zastosowanie świecenia substancji chemicznych dzięki promieniowaniu.
· Jonizacyjną - przy wykorzystaniu jonizacji substancji napromieniowanych.
8. Wpływ skażenia promieniotwórczego na organizm
UWAGA! PROMIENIOWANIE JĄDROWE NIE JEST WYKRYWALNE PRZEZ NASZE ZMYSŁY!
Skażenie promieniotwórcze powoduje m.in.:
· powstawanie nowotworów (np. raka piersi, raka tarczycy, białaczki)
· uszkodzenie genetyczne w układzie chromosomów, prowadzące do mutacji organizmów żywych uszkodzenie narządów wewnętrznych, skóry, mięśni oraz kości
Po napromieniowaniu organizmu często pojawia się choroba popromienna. Objawy choroby popromiennej to:
· obniżenie odporności organizmu
· biegunka
· mdłości
· bóle i zawroty głowy
· niedokrwistość
· osłabienie
· wypadanie włosów
· dawka śmiertelna
